Επετειακή ομιλία του Κώστα Ζαφείρη, ιστορικού ΔΚΙΒ Χίου «Κοραής»:
Τιμώντας τη μνήμη του Αδαμάντιου Κοραή, ενός σοφού ανθρώπου, αγαθού δασκάλου, ενεργού πολίτη, επιτρέψτε μου στο σύντομο αυτό χαιρετισμό να ζητήσω να εστιάσουμε την προσοχή μας στα χρόνια της Ελληνικής Επανάστασης στα χρόνια που σημάδεψαν τη ζωή και το μέλλον της Ελλάδας, αλλά και την ίδια τη ζωή του Κοραή.
Ο δεκάχρονος σχεδόν αγώνας για την ανεξαρτησία της Ελλάδας ταυτίζεται σχεδόν με την τελευταία δεκαετία της ζωής του Αδαμάντιου Κοραή. Αποτελεί την κορύφωση του βίου, της γνώσης και της δράσης του, το επιστέγασμα μιας ολόκληρης διαδρομής γνώσης, διδασκαλίας και πόθου για την ελευθερία. Ο Κοραής βλέπει όλα όσα για οποία αγωνίστηκε ελευθερία, ανεξαρτησία, παιδεία, γλώσσα να γίνονται μαρτυρικά πράξη μέσα από τους αγώνες των συμπατριωτών του αγωνιζόμενων Ελλήνων.
Με το ξέσπασμα της Επανάστασης το Μάρτιο του 1821 ο Κοραής είναι 73 ετών. Είναι ήδη σε προχωρημένη ηλικία και με καταβεβλημένη υγεία. Έχει όμως ακέραιη την διαύγεια του πνεύματος και σε ωριμότητα πλέον έχει οξύ το πολιτικό του αισθητήριο που του επιτρέπει να αξιολογεί σωστά τα γεγονότα, να διακρίνει έγκαιρα τις εξελίξεις και να χρησιμοποιεί τις γνώσεις του για το κοινό καλό.
Ο Κοραής έχει τους δισταγμούς του για την έναρξη της Επανάστασης. Θεωρεί, όπως και άλλοι, ότι πρέπει να προηγηθεί ο «φωτισμός» η Παιδεία του Γένους. Όμως αυτοί οι δισταγμοί αμέσως μετά την έκρηξη του αγώνα παραμερίζονται δίχως δεύτερη σκέψη. Δεν μένει στην προσωπική του άποψη, μπαίνει συμμέτοχος στον μεγάλο Αγώνα χωρίς μικρότητες και φιλαυτία.
Με πάθος κι ενθουσιασμό, με σχεδόν νεανικό σφρίγος, ο γηραιός χιώτης σοφός και δάσκαλος αποδίδεται σε έναν διαρκή Αγώνα σε μια εργώδη προσπάθεια επικοινωνίας, πληροφόρησης, αλληλεγγύης και συμπαράστασης, τελικά στράτευσης με τον καλύτερο τρόπο στον επαναστατικό αγώνα. «Δεν είνε πλέον καιρός να εξετάσσωμεν εάν έγινεν η επανάστασις εις αρμόδιον καιρόν, μήτε εάν οι αρχηγοί αυτής έκαμαν τα πρέποντα…Ας ίδωμεν τι συμφέρει κατά το παρόν να κάμωμεν” γράφει στο Νεόφυτο Βάμβα. Το καλύτερο αποτύπωμα, το απαύγασμα αυτής της προσπάθειας απεικονίζει η πλούσια αλληλογραφία του τους χρόνους της επαναστατικής πάλης των Ελλήνων που διατηρούμε, με ευλάβεια και σεβασμό εδώ στη Βιβλιοθήκη μας.
Παρακολουθεί διαρκώς τις εξελίξεις και συμμετέχει σ’ αυτές. Από το Παρίσι που βρίσκεται είναι σε διαρκή επικοινωνία με σημαντικές προσωπικότητες της Επανάστασης, πολιτικές και στρατιωτικές. Ο Δημήτριος Υψηλάντης, ο Οδυσσέας Ανδρούτσος, ο Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος, ο Κωνσταντίνος Κανάρης, ο Γεώργιος Κουντουριώτης, ο Ιωάννης Καποδίστριας και τόσοι άλλοι είναι ανάμεσα στους συνομιλητές του. Ο Κοραής ενθαρρύνει, εμψυχώνει, συμβουλεύει. Στις απαντήσεις που λαμβάνει ανιχνεύουμε το κύρος του και το βαθύ σεβασμό που τρέφουν οι Έλληνες για τον χιώτη δάσκαλο. «Σοφό και σεβάσμιο πατριώτη» τον αποκαλούν. Επίσης ο Κοραής, αντιλαμβανόμενος τη σημασία που έχει για την έκβαση του ελληνικού αγώνα η διεθνής του αναγνώριση, επιστρατεύει τις παλιές του γνωριμίες σε κύκλους της παγκόσμιας διανόησης. Επικοινωνεί με διεθνείς προσωπικότητες της εποχής, χρησιμοποιεί την γνώση του σε ξένες γλώσσες, κινητοποιεί, ενημερώνει, ζητάει συμβουλές και συμπαράσταση. Και εδώ η ανταπόκριση είναι εντυπωσιακή. Ο Πρόεδρος των ΗΠΑ Thomas Jefferson, ο Πρόεδρος της Αϊτής Jean Pierre Boyer, ο φιλόσοφος Jeremy Bentham και πολλοί φιλέλληνες, ξεχωρίζουν ανάμεσα στους διεθνείς συνομιλητές του.
Όπως ακόμα και μέσα στους ταραγμένους καιρούς της επανάστασης ο Κοραής δεν ξεχνάει τον άλλο μεγάλο σκοπό της ζωής του. Την αγάπη του και τη φροντίδα για την παιδεία και τη γλώσσα. Κατανοεί ότι η πατρίδα που πάει να σταθεί στα πόδια της, το ελληνικό κράτος που βρίσκεται στα πρώτα του βήματα έχει ανάγκη από γερά θεμέλια. Και το πιο γερό θεμέλιο είναι η παιδεία και η καλλιέργεια της γλώσσας. Ακόμα και στις πιο δύσκολες στιγμές επιμένει στην αλληλογραφία του πρέπει να ιδρυθούν σχολειά, τα παιδιά της Ελλάδας δεν πρέπει να ξεχάσουν τη γλώσσα τους, το αγωνιζόμενο γένος πρέπει να έχει ανοιχτά τα μάτια στα φώτα της εκπαίδευσης και της γνώσης. Διαρκής του φροντίδα να αποκτηθούν και να σταλούν βιβλία και εκπαιδευτικό υλικό στην πατρίδα.
Αφήσαμε για το τέλος την ιδιαίτερη, την ένθερμη αγάπη του για τη Χίο που αποκαλύπτει η αλληλογραφία του. Ο Αδαμάντιος Κοραής πληροφορείται με πόνο ψυχής τα γεγονότα των Σφαγών της Χίου το 1822 και της σχεδόν ολοκληρωτικής καταστροφής του αγαπημένου του νησιού. « Με αρρώστησεν η θηριότης των αγρίων και ανάνδρων τυράννων μας» εξομολογείται σε μια επιστολή στον Ιωάννη Βαρβάκη. Για πρώτη και μοναδική φορά ο Κοραής, που δεν έχει ζητήσει ποτέ τίποτα για τον εαυτό του, ζητάει τη συνδρομή επιφανών Ελλήνων για την αποκατάσταση των προσφύγων της Χίου που ζουν την τραγική μοίρα τους. Παράλληλα με επιμονή αλλά και αταλάντευτη πίστη ζητάει να μην ξεχνούν τη Χίο και τους Χιώτες, να γίνει ότι είναι δυνατόν για την απελευθέρωση του νησιού. Δεν είναι τυχαίο ότι το 1825 ο Κοραής επικυρώνει προγενέστερη διαθήκη του με την οποία κληροδοτεί τη μοναδική του περιουσία, τα βιβλία του, στο Γυμνάσιο της Χίου το οποίο έχει καταστραφεί κατά τη διάρκεια των Σφαγών. Ελπίζει και πιστεύει βαθιά στην αναγέννηση του νησιού. Άλλωστε απευθυνόμενος στους εύπορους χιώτες που ζουν μακριά τους διαβεβαιώνει ότι η Χίος θα αναγεννηθεί όχι όταν θα ξαναχτίσουν τα αρχοντικά και τους πύργους τους, αλλά όταν θα ξαναλειτουργήσει το λαμπρό σχολείο, το Γυμνάσιο της Χίου. Φανερώνει έτσι την πίστη του στο μέλλον της Χίου.
Κυρίες και κύριοι, αγαπητοί συνάδελφοι, νέοι και νέες συμπολίτες μας.
Ζούμε σε μια ταραγμένη εποχή, σε μια εποχή αβεβαιότητας και δυσπιστίας. Ας είναι οδηγός μας αυτές οι αξίες που ο συμπατριώτης μας δάσκαλος που κι εκείνος έζησε σε μια ταραγμένη εποχή μας άφησε ως πατρική αλλά και αδελφική διδασκαλία: «Λατρεύω την ελευθερίαν, αλλά θα ήθελα να την βρίσκω πάντοτε θρονιασμένη ανάμεσα στη δικαιοσύνη και τον ανθρωπισμό. Ελευθερία χωρίς δικαιοσύνη είναι καθαρά ληστεία» Μια παρακαταθήκη που και σήμερα έχει πολλά, πάρα πολλά να πει στην κοινωνία μας.
Κλείνοντας αυτή τη σύντομη επετειακή ομιλία, επιτρέψτε μου ως μέλος της οικογένειας που είναι η Βιβλιοθήκη μας, μιλώντας και για τους εργαζόμενους και εργαζόμενες, να σας διαβεβαιώσω ότι δίνουμε τον καλύτερο μας εαυτό, παρά τις δυσκολίες και τις αντιξοότητες, για να φανούμε αντάξιοι αυτής της πολύτιμης κληρονομιάς, για να διατηρήσουμε όχι μόνο άσβεστη, αλλά ζωντανή και επίκαιρη τη μνήμη του μεγάλου μας Δασκάλου.
